Η συνέχεια από: Οικολόγοι Πράσινοι και φασισμός
Του Γιώργου Κουλίκη(*)
Οι ιδεολογικές ομοιότητες των Γερμανών μυστικιστών με το σημερινό οικολογικό κίνημα.
Ο βιοκεντρισμός είναι μια πολύ υπαρκτή τάση. Για να κατανοήσουμε πόσο βαθιά έχουν εισβάλει οι βιοκεντρικές αντιλήψεις στην σύγχρονη σκέψη δεν έχουμε παρά να παρατηρήσουμε προσεκτικά το οικολογικό κίνημα και όχι μόνο. Μόλις πριν από μερικές εβδομάδες, στις αρχές Ιουνίου, οι μαθητές της Β’ τάξης του Λυκείου κλήθηκαν να πραγματευτούν ως θέμα για το μάθημα της νεοελληνικής γλώσσας ένα μετασκευασμένο από τον ημερήσιο τύπο κείμενο με αντικείμενο την εξαφάνιση πολλών αδέσποτων ζώων ενόψει των Ολυμπιακών Αγώνων. Το ίδιο αυτό σύντομο κείμενο υπήρξε αντικείμενο σφοδρής κριτικής από πολλούς εκπαιδευτικούς αλλά κανένας από όσους ασχολήθηκαν με το θέμα δεν εξέφρασε ενστάσεις σχετικά με τις έντονα βιοκεντρικές αντιλήψεις του συντάκτη σε ένα κείμενο που επιλέχτηκε για την εξέταση μαθητών στις επίσημες προαγωγικές εξετάσεις κάτω από τον συντονισμό του Υπουργείου Παιδείας. Ενώ λοιπόν καταναλώθηκε αρκετό μελάνι σχετικά με το αν το θέμα το οποίο δόθηκε ήταν εντός ή εκτός της εξεταστέας ύλης - αναγκάζοντας ακόμη και τον Γ.Γ. του Υπουργείου Παιδείας να τοποθετηθεί πάνω στο θέμα – και επιπλέον ποσότητες μελανιού για κριτικά σχόλια πάνω στο αν ήταν ορθή ή όχι η απόφαση να δοθεί στους μαθητές, μαζί με το θέμα, η επεξήγηση του όρου ‘φόλα’ κατευθείαν μέσα από το λεξικό του Μπαμπινιώτη, κανένας δεν φάνηκε να ενοχλείται από τις απερίφραστα βιοκεντρικές αντιλήψεις που εκφράζονται μέσα στο κείμενο. Πιο συγκεκριμένα, στη δεύτερη παράγραφο διαβάζουμε ότι «[τ]α ζώα πληρώνουν τις δικές μας ανεπάρκειες, μολονότι δε διαφέρουν σε τίποτε από τον οποιοδήποτε εγκαταλελειμμένο άνθρωπο, αφού πονάνε, διψάνε, κρυώνουν και πεινάνε το ίδιο»(1). Εδώ, με σαφή διατύπωση εξισώνεται ο ανθρώπινος πόνος των εγκαταλελειμμένων συμπολιτών μας με τα αδέσποτα κατά τα πρότυπα της εξτρεμιστικής οργάνωσης PETA (People for the Ethical Treatment of Animals- Άνθρωποι για την Ηθική Μεταχείριση των Ζώων) όπου σε πρόσφατη διαφημιστική καμπάνια εξίσωσε το Ολοκαύτωμα του 2ου Παγκοσμίου Πολέμου με την βιομηχανική κτηνοτροφία (για περισσότερες λεπτομέρειες δείτε: Holocaust on your Plate). Με το μισανθρωπιστικό πνεύμα του κειμένου που δόθηκε στους μαθητές δεν ασχολήθηκε κανείς.
.
Ακόμη λιγότεροι είναι εκείνοι οι οποίοι γνωρίζουν ή ενδιαφέρονται να ασχοληθούν με τις σκοτεινές ιστορικές ρίζες του βιοκεντρισμού με αποτέλεσμα να υπάρχει ένα σχετικό κενό στην ελληνική βιβλιογραφία. Το κενό αυτό έρχεται να καλύψει ένα πρόσφατο βιβλίο από τις εκδόσεις «Ισνάφι» με τίτλο Οικοφασισμός. Όπως δηλώνει και ο τίτλος του, το βιβλίο αυτό προσπαθεί να ρίξει φως στην ιστορική σχέση μεταξύ της οικολογικής σκέψης και της φασιστικής ιδεολογίας, μελετώντας την εκεί που πρωτοεμφανίστηκε, στην Γερμανία του μεσοπολέμου.
.
Ίσως και μόνο η έρευνα της σχέσης μεταξύ οικολογίας και φασισμού να φαντάζει σε αρκετούς ως μια ακόμη ακαδημαϊκή άσκηση που παίρνει ένα ιστορικό στοιχείο ήσσονος σημασίας, και το «τραβάει από τα μαλλιά». Ενώ αναμφίβολα πρόκειται για ένα αληθινό φαινόμενο και πια στις μέρες μας υπάρχουν «έρευνες» που θα μπορούσαν να «επιστρατευθούν» ώστε να υποστηρίξουν κυριολεκτικά την οποιαδήποτε άποψη, τίποτα τέτοιο δεν είναι αληθινό για την ιστορική ανάλυση τού Peter Staudenmaier στο πρώτο δοκίμιο, με τίτλο Η φασιστική οικολογία: η «πράσινη πτέρυγα» του ναζιστικού κόμματος και οι ιστορικοί προπάτορές της (μετάφραση Βαγγέλης Κούταλης). Οι οικολογικές εμμονές των περισσότερων Ναζί είναι τόσο καλά τεκμηριωμένες ιστορικά ώστε είναι αδύνατον να θεωρηθούν ψευδείς. Είναι αλήθεια ότι ο Χίτλερ και ο Χίμλερ ήταν «ακραιφνείς χορτοφάγοι και φιλόζωοι, έλκονταν από τον μυστικισμό της φύσης και τις ομοιοπαθητικές θεραπείες, και αντιτάσσονταν ανυποχώρητα στην ζωοτομία και την βίαιη μεταχείριση των ζώων»(2). Και ακόμη ότι ο Χίμλερ «είχε ιδρύσει πειραματικά αγροκτήματα οργανικής [βιολογικής] παραγωγής» πολλές μέσα στο ίδια στρατόπεδα συγκεντρώσεων όπως το Νταχάου όπου ο ίδιος διατηρούσε βιολογικά μελίσσια. Και αυτά είναι ένα μικρό δείγμα ανεξάντλητων παραδειγμάτων που πιστοποιούν τις οικολογικές ανησυχίες των αρχιτεκτόνων του γερμανικού εθνοσοσιαλιστικού «οράματος». Ακόμη και στο θέμα των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας ο ίδιος ο Χίτλερ είχε εκφραστεί με όρους όπως θα έκανε και «ένας αυθεντικός Πράσινος ουτοπιστής»(3).
.
Βέβαια, όλοι γνωρίζουμε ότι πολλές φορές όσα εκφράζονται μέσα σε έναν ρητορικό λόγο δεν αντιστοιχούν απαραίτητα με την πραγματικότητα. Τόσο όμως ο Staudenmaier όσο και η Biehl, θέλουν αν προλάβουν τέτοιου είδους επιχειρήματα. Οι οικολογικές ανησυχίες των Ναζί δεν ήταν απλές προσωπικές ιδιοτροπίες του Χίτλερ ή του Χίμλερ και η προστασία της φύσης δεν ήταν ένα απλά, πιο ανθρώπινο προσωπείο του φασισμού. Εστιάζοντας οι συγγραφείς τού βιβλίου την ανάλυσή τους πάνω στην «ιδεολογική αλληλοεπικάλυψη ανάμεσα στην προστασία της φύσης και τον Εθνικοσοσιαλισμό» καταφέρνουν να παραμερίσουν επιφανειακά συμπεράσματα.
.
Η ιδεολογική γενεαλογία του Εθνικοσοσιαλισμού αναγκαστικά οδηγεί στην μυστικιστική φιλοσοφία που αναπτύχθηκε τον 19ο αιώνα μέσα στο πλαίσιο του γερμανικού Ρομαντισμού. Γερμανοί και Αυστριακοί στοχαστές όπως Ernst Moritz Arndt (1769-1860), ο Wilhelm Heinrich Riehl (1823-1897), ο ζωολόγος –εμπνευστής του όρου «οικολογία» - Ernst Haeckel (1834-1919) και ο πατέρας της βιολογικής καλλιέργειας Rudolf Steiner (1861-1925) έβλεπαν με μεγάλη εχθρότητα τον ορθολογισμό και ανθρωπισμό του Ευρωπαϊκού Διαφωτισμού. Οι ρομαντικές εμμονές με την αγνότητα και οι έντονα μυστικιστικές τάσεις που συναντάμε στις ιδέες τους ήταν άρρηκτα συνδεδεμένες με μια ακραία και νοσηρή ξενοφοβία. Εμμονές αποτυπωμένες για πάντα στο ναζιστικό σλόγκαν «Αίμα και Γη» (Blut und Boden) και στους εθνικιστικούς όρους «Heimat» (γενέθλια γη) και «Völk» (λαός) στους οποίους προσέδωσαν μια μεταφυσική διάσταση.
.
Οι ιδεολογικές ομοιότητες των Γερμανών μυστικιστών με το σημερινό οικολογικό κίνημα, ακόμη και στην ορολογία που χρησιμοποιείται, είναι πραγματικά ανατριχιαστικές. Η κριτική απέναντι στον υλιστικό καταναλωτισμό που καταστρέφει τη βιόσφαιρα, η προώθηση πιο «φυσικών» μεθόδων παραγωγής και καλλιέργειας απαλλαγμένες από συνθετικές χημικές ουσίες, ο στιγματισμός των ανθρώπινων προσπαθειών για την τιθάσευση της φύσης και της σύγχρονης τεχνολογίας, οι ολιστικές θεωρίες για τη φύση, η αδιάκοπη εναντίωση στην «ομογενοποιημένη εμπορική κουλτούρα», την εκβιομηχάνιση και τον εξαστισμό, η εμμονή με την επερχόμενη «πληθυσμιακή έκρηξη», η «πρωτοκαθεδρία της άμεσης συγκινησιακής εμπειρίας», ο σπιριτσουαλιστικός νεοπαγανισμός της «Νέας Εποχής» (New Age) του Κάρμα, του Ταο και του Ζεν, ο αφανισμός των φυσικών περιοχών της άγριας ζωής από την «ιδεολογία της προόδου», η περιβαλλοντική καταστροφικότητα του ανεξέλεγκτου τουρισμού και η εξαφάνιση των ειδών όπως με τη σφαγή των φαλαινών• μπορεί να ηχούν στα αυτιά μας ως τα κατεξοχήν θέματα του σύγχρονου οικολογικού κινήματος αλλά η αλήθεια είναι ότι οι Γερμανοί μυστικιστές και αντιουμανιστές τα είχαν για «ψωμοτύρι» πριν από την δεκαετία του 1920!
.
Οι βιοκεντρικές αντιλήψεις των Ναζί δεν περιορίστηκαν σε ιδεολογικά σχήματα αλλά βρήκαν και πρακτική εφαρμογή μέσα στο εθνικοσοσιαλιστικό σχέδιο. Νομοσχέδια που εγκρίθηκαν από τη ναζιστική κρατική μηχανή συμπεριλαμβάνουν τη θεσμοθέτηση των πρώτων φυσικών καταφύγιων και την εισαγωγή σε μεγάλη κλίμακα μεθόδων οργανικής καλλιέργειας κάτω από την επιγραφή «lebensgesetzliche Landbauweise» (η καλλιέργεια της γης σύμφωνα με τους νόμους της φύσης). Ακόμη και η εκπόνηση μεγάλων τεχνικών έργων στη ναζιστική Γερμανία, όπως η κατασκευή των περίφημων γερμανικών αυτοκινητόδρομων, γινόταν κάτω από αυστηρά θεσμοθετημένους όρους για τον σεβασμό των υδροβιότοπων και των δασών. Επιπλέον οι ίδιες αυτές τάσεις ήταν εκείνες που τούς οδήγησαν σε ακόμη πιο ακραίες και ριζοσπαστικές «λύσεις». Σύμφωνα με τον Staudenmaier, «[η] συμβολή του αντι-ουμανιστικού δόγματος και της φετιχοποίησης της φυσικής ‘καθαρότητας’ προσέφερε, όχι απλώς και μόνο μια βάση αιτιολόγισης, αλλά ένα κίνητρο για τα πιο στυγερά εγκλήματα του Τρίτου Ράιχ»(4).
.
Το δεύτερο δοκίμιο του βιβλίου από την Janet Biehl ασχολείται περισσότερο με την μεταπολεμική πολιτική σκηνή της Γερμανίας. Το εγχείρημα της εισχώρησης πολλών προπαγανδιστών του νεοφασισμού στο Πράσινο κίνημα που αναπτύχθηκε κατά τη δεκαετία του ’70 και ύστερα και οι οικολογικές ανησυχίες των συνεχιστών του Εθνικοσοσιαλιστικού «οράματος» είναι τα κύρια θέματα τα οποία ερευνά το δοκίμιο τής Biehl και σίγουρα θα «τραβήξει» περισσότερο τους αναγνώστες που ενδιαφέρονται για τις πολιτικές συνθήκες που επικρατούν στη σύγχρονη Γερμανία.
.
Παρόλο όμως που η ανάλυση των αριστερών και οικολογικών πεποιθήσεων συγγραφέων, βασίζεται σε στέρεες ιστορικές βάσεις, στο σημείο όπου η ανάλυσή τους επιθυμεί να γίνει μια επίκαιρη κριτική, τα πράγματα γίνονται κάπως θολά. Στην προσπάθειά της η Biehl να τραβήξει την διαχωριστική γραμμή μεταξύ ανθρωποκεντρισμού και βιοκεντρισμού, στην τελευταία σελίδα του δοκιμίου της, γράφει: «[ό]ταν η φράση ‘σεβασμός για τη φύση’ καταλήγει να σημαίνει ‘ευλάβεια’ προς τη φύση, τότε εύκολα μπορεί να μετατραπεί σε μια θρησκεία, την οποία διάφοροι ‘Πράσινοι Αδόλφοι’ μπορούν να χρησιμοποιήσουν αποτελεσματικά για αυταρχικούς σκοπούς»(5). Εδώ βλέπουμε, κατά την άποψή μου, μια σύγχυση που δεν έπρεπε να γίνεται. Η μικρή απόσταση που χωρίζει τον «σεβασμό» από την «ευλάβεια» αδυνατεί να περιγράψει το τεράστιο χάσμα που χωρίζει τον βιο- από τον ανθρωπο- κεντρισμό. Τα πράγματα είναι πολύ πιο απλά και ξεκάθαρα. Ο ανθρωποκεντρισμός δεν απορρίπτει τον «σεβασμό για τη φύση», φτάνει ο τελικός σκοπός να είναι η κάλυψη των αναγκών των συνανθρώπων μας. Στην ανθρωπιστική κοσμοθεωρία μέτρο για όλα είναι ο άνθρωπος. Μέσα στο πλαίσιο του ανθρωπισμού ο «σεβασμός για τη φύση» είναι άρρηκτα συνδεδεμένος με την εργαλειακή μεταχείριση της φύσης, η οποία θεωρείται ότι στερείται συνείδησης. Αντίθετα όταν η φύση αντιμετωπίζεται ως αυταξία και ο «σεβασμός για τη φύση» μετατρέπεται σε αυτοσκοπό, διαχωρισμένο από τις ανθρώπινες ανάγκες, τότε έχουμε απομακρυνθεί πάρα πολύ από τα ανθρωπιστικά ιδεώδη και ο χαρακτηρισμός «βιοκεντρισμός» είναι ο πλέον δόκιμος όρος.
.
Η βιοκεντρική θεώρηση των πραγμάτων δίνεται με απόλυτη σαφήνεια στην άποψη που εκφράζει η φιλοζωική οργάνωση PETA ότι ακόμη και αν δημιουργηθεί μια θεραπεία για το AIDS μέσα από πειράματα σε ζώα, η οργάνωση θα παραμείνει ενάντια σε αυτά τα πειράματα. Ο ανθρωποκεντρισμός αντιστρέφει αυτούς τους όρους και προτάσσει ότι ακόμη και αν είναι απαραίτητη η θανάτωση όλων των χιμπατζήδων πάνω στον πλανήτη για να σωθεί η ζωή ενός και μόνο ανθρώπου, εμείς πρέπει να ήμαστε υπέρ.
.
Διαβάζοντας το θέμα που δόθηκε στις πρόσφατες εξετάσεις των μαθητών της Β’ Λυκείου είναι εύλογο να αναρωτηθούμε πόσοι από αυτούς θα είχαν το ηθικό κουράγιο να προσυπογράψουν την παραπάνω ανθρωποκεντρική άποψη. Ή τι άποψη θα σχημάτιζαν για πραγματικούς ευεργέτες της ανθρωπότητας, όπως ο John Gibbon αν μάθαιναν ότι για να μπορέσει να εργαστεί πάνω στην έρευνα για την κατασκευή του καρδιοπνευμονικού εξομοιωτή κατά τη δεκαετία του 1930, ήταν αναγκασμένος να τριγυρνά τα βράδια στα σοκάκια της Βοστόνης με δόλωμα ένα κομμάτι ψαριού μαζεύοντας σε ένα σάκο αδέσποτες γάτες για τα πειράματά του;(6) Φοβάμαι πως οι απαντήσεις δεν θα χαροποιήσουν κανένα αληθινό ανθρωπιστή.
.
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ:
.
1. έμφαση δική μου
2. Janet Biehl, Peter Staudenmaier, ΟΙΚΟΦΑΣΙΣΜΟΣ: Μαθήματα από την Γερμανική εμπειρία, Ισνάφι, 2003, σ. 303. οπ σ. 304. οπ σ.43
5. έμφαση δική μου
6. Η ιστορία της ανακάλυψης και τελειοποίησης του καρδιοπνευμονικού εξομοιωτή, ο οποίος επέτρεψε για πρώτη φορά την εγχείρηση ανοιχτής καρδιάς, ήταν μια προσπάθεια που κράτησε πάνω από δύο δεκαετίες και κατέχει σημαντική θέση στην ιστορία των ιατρικών ανακαλύψεων. Βλ. James Le Fanu, The Rise and Fall of Modern Medicine, Abacus, London, 1999 σσ. 82-103
.
(*) fearsociety.gr
~~~~~
